Wordt voormalig kindslaaf parlementariër?

Winneba is een visserstad aan de Ghanese kust, anderhalf uur rijden ten westen van Accra. Als ik de plaats binnenrijdt met de Uber-taxi, zie ik tot mijn verrassing grote billboards, waarop James Kofi Annan zich verkiesbaar stelt voor de parlementsverkiezingen van december 2020. Een bijzonder initiatief van een bijzondere man. James werkte ooit als kindslaaf op het Voltameer. Hij wist te ontsnappen en runt sinds 2005 de organisatie Challenging Heights met als doel de kinderslavernij in de visserij op het Voltameer uit te roeien. Dit is blijkbaar een volgende stap om zijn toekomstdroom te verwezenlijken.

Ik word ontvangen door sociaal werkster Victoria. Ze legt eerst uit dat ze zich alleen richten op de 21.000 kinderen, die gedwongen in de visserij werken op het Voltameer (dat wel zo groot is als Gelderland en Overijssel samen). De overig 28.000 zijn kinderen die hun ouders helpen in de visserij. Zij wonen in de dorpen dichtbij het meer. Zij gaan misschien niet allemaal naar school, maar krijgen wel genoeg te eten en kunnen spelen. Dat is niet het geval met de kinderen die vanuit Winneba en andere plaatsen langs de 500 kilometer lange kust worden weggehaald door familie of (on)bekenden. Zij doen gevaarlijk werk, worden mishandeld, krijgen te weinig te eten en te weinig zorg. Sommmigen overleven het niet.

Waarom geven ouders hun kinderen mee?

• Uit armoede, als men niet meer in staat is het kind te onderhouden.
• Maar ook uit onwetendheid. Ze geven hun kind in vertrouwen mee aan een familielid, wat in de Ghanese samenleving redelijk gebruikelijk is.
• Maar bij slechte familiebanden trekken kinderen ook zelf weg:
  * vader heeft bijvoorbeeld meerdere vrouwen en/te veel kinderen om te onderhouden, waardoor ze verwaarloosd worden
  * vader overlijdt, er volgt een dure begrafenis en het kind wordt verkocht om de schulden die daarvoor zijn aangegaan af te lossen
• Hoge winst tegen laag risico: als een slavendrijver eenmaal controle heeft over een kind heeft, kan die zijn hele leven bij hem blijven tegen lage kosten, terwijl de pakkans klein is.
• Want er zijn wel veel wetten, maar die worden te weinig gehandhaafd. Sommige politici hebben zelf boten op het meer, waarmee ze geld verdienen. Het is niet in hun belang om de bazen in de gevangenis te krijgen. Zij wenden hun macht aan om rechtszaken tegen te werken.

Hoe gaat zo’n reddingsoperatie in zijn werk?
Stephen zet zich in om kinderen te redden uit de slavernij. Hij doet daarvoor eerst onderzoek in het dorp. Op basis daarvan maakt hij een lijst van kinderen die vermist worden of waarvan bekend is dat ze op het meer werken. Die reddingen vinden 2 tot 4 keer per jaar plaats. De medewerkers gaan op pad met een sociaal werker en een politieagent, want slavenmeesters waarderen het natuurlijk niet als hun slaven bevrijd worden.

Eerst verblijf in het opvanghuis
De geredde kinderen gaan eerst naar een opvangcentrum, waar plaats is voor zestig kinderen. Ver weg van zee of meer, omdat dit traumatisch voor hen is. Hun wonden en ziektes worden behandeld. Ze krijgen onderwijs, voor sommigen voor het eerst in hun leven. Wie 16 jaar of ouder is, kan niet terug naar school, maar volgt een vaktraining. De kinderen blijven minimaal een half jaar in het centrum. Er wordt contact gelegd met de familie. Een kind wordt pas terug naar huis geplaatst, als zowel kind als familie daar klaar voor zijn. Driekwart gaat naar eigen ouders, de rest gaat naar andere familieleden.

Terug naar familie
Challenging Heights betaalt de eerste twee jaar alle kosten voor het geredde kind. De medewerkers gaan regelmatig op huisbezoek, minimaal 1x per maand, maar in het begin vaker. Ondertussen ondersteunen ze de vrouwen (moeders en zussen) om zelf in hun eigen levensonderhoud te voorzien. Als zij genoeg verdienen is de kans klein dat ze hun kinderen opnieuw laten vertrekken.

Vrouwen helpen aan een inkomen
In de stromende regen (ja, ook dat is Ghana!) bezoeken we een visrokerij, die is opgezet om deze vrouwen onafhankelijk te maken van hun mannen. De visrokerij is een overdekte plaatst waar de vrouwen vis roken en kunnen verkopen. Voorheen moesten vrouwen vaak een oven van iemand anders huren om hun vis te kunnen roken. Hier kunnen ze gratis gebruik van maken. De rokerij ligt aan zee. Iets van de kust af liggen lege vissersboten voor anker. De mannen zwemmen daar eind van de middag vanaf de kant naar toe en vissen vooral ’s nachts. Ook wordt het me duidelijk dat veel vis niet van vlak voor de kust komt, maar van een havenplaats 100 kilometer verderop.

Sinds enige jaren heeft de organisatie een kolossaal koelhuis naast de rokerij neergezet, waar de vrouwen de ingekochte vis kunnen bewaren. In het verleden waren de vrouwen soms dagenlang van huis om ieder apart vis in te kopen. De kinderen bleven alleen achter met alle risico’s van dien. Nu heeft Challenging Heights een grote truck, waardoor de vrouwen al hun vis gezamenlijk kunnen inkopen.

De ‘waakhonden’ helpen
De veldwerkers van de organisatie werken samen met vrijwilligers uit de verschillende gemeenschappen, de “waakhonden” zoals ik die ook bij het project voor straatmeisjes heb ontmoet. Ze bezoeken de families altijd met z’n tweeën, want sommige mensen zijn boos als hun kind moet stoppen met werken. In Winneba zelf zijn nu nauwelijks meer kinderen die als kindslaaf in de visserij gaan werken. Ze worden nu vooral uit andere kustplaatsen gehaald, waar kinderen kunnen zwemmen.

Radio-uitzendingen
In het nieuwe 3-jarige contract betaalt Kerk in Actie voor radio-uitzendingen. Nyce 907 FM is een recent opgericht radiostation, dat vooral als doel heeft om ouders te informeren over de rechten van hun kinderen. Tussen de uitzendingen door komen dagelijks allerlei korte radiospots zoals: “Every child has the right to be in school.” e.d. Daarnaast is er iedere vrijdag om 11 uur een inhoudelijk programma, waar zo’n 10.000 mensen langs de kust naar luisteren. Je kunt hen ook online volgen via sociale media. We bezoeken de studio en horen hoe er live wordt uitgezonden.

Privacy en kinderbescherming
Ook ontmoet ik een jongen van 14, die 4 jaar als kindslaaf op het meer heeft gewerkt. Zijn verhaal deel ik later. Terwijl ik met deze jongen praat vertaalt de ene medewerker, terwijl de ander hem voortdurend in de gaten. Vindt hij het gesprek nog wel prettig? Challenging Heights heeft sinds enige jaren als beleid dat ze de privacy van de kinderen beschermen, door hen niet meer herkenbaar in beeld te brengen. Ze vertellen daarom van tevoren dat er geen herkenbare foto’s van de jongen genomen mogen worden. Na afloop wordt dit nog even gecheckt op het fototoestel. Ik heb bewondering voor de manier waarop deze medewerkers kinderbescherming serieus nemen.

De kraan dichtdraaien
Laten we hopen dat het oprichter James Kofi Annan lukt om een plaats in het parlement te bemachtigen. Wat mij betreft start hij dan eerst met het aanpakken van de slavendrijvers, want zolang die vrij rondlopen blijven er kinderen geronseld worden en die kraan moet natuurlijk zo gauw mogelijk dichtgedraaid worden.

Florette, 21 november 2019